Norma EN 14023
Od marca 2011 roku ORLEN Asfalt produkuje asfalty modyfikowane polimerami zgodnie z wymaganiami polskiej normy PN-EN 14023:2011. Norma PN-EN 14023 jest częścią pakietu norm europejskich dotyczących lepiszczy asfaltowych. W zakresie objętym normą produkowane są klasyczne asfalty modyfikowane ORBITON oraz od 2014 r. asfalty wysokomodyfikowane ORBITON HiMA.
Rys.1. Przyporządkowanie norm europejskich do różnych rodzajów lepiszczy. Kolorem została oznaczona omawiana norma
Norma PN-EN 14023:2011 jest normą mandatową, tzn. opracowaną na podstawie mandatu, czyli zlecenia Komisji Europejskiej dla CEN. Początkowo wspierała ona zasadnicze wymagania dyrektywy UE dotyczące Wyrobów Budowlanych 89/106/EEC (EU Construction Products Directive 89/106/EEC tzw. CPD). Od dnia 01.07.2013 r. wyroby budowlane, w tym również lepiszcza asfaltowe, są objęte Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 tzw. CPR, które ustanawia zharmonizowane warunki wprowadzania ich do obrotu na rynek.
Norma PN-EN 14023:2011 „Asfalty i lepiszcza asfaltowe. Zasady klasyfikacji asfaltów modyfikowanych polimerami” nie jest typową normą ustalającą sztywne wymagania wobec poszczególnych gatunków asfaltów. Jest to norma klasyfikacyjna, co oznacza, że zawiera zestaw właściwości i przypisanych do nich szereg różnych poziomów wymagań. Norma zakłada, że każdy kraj członkowski CEN dokona wyboru właściwości i przypisanych do nich poziomów wymagań w postaci opracowania tzw. Dokumentów Aplikacyjnych. Pozwala to każdemu z krajów członkowskich wybrać odpowiednie parametry do określenia cech, jakimi powinny charakteryzować się lepiszcza modyfikowane stosowane na jego terenie. Podyktowane jest to zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi panującymi w różnych częściach Europy, zróżnicowanymi dopuszczalnymi naciskami osi pojazdów oraz wieloma innymi czynnikami technologicznymi.
Norma PN-EN 14023:2011 zawiera zestaw właściwości podstawowych oraz zestaw właściwości dodatkowych, które zawarte są w trzech oddzielnych tablicach:
- Tablica 1 – właściwości wymagane dla wszystkich asfaltów modyfikowanych polimerami;
- Tablica 2 – właściwości powiązane z przepisami prawnymi lub innymi warunkami krajowymi;
- Tablica 3 – dodatkowe właściwości.
Systematyka oznaczania lepiszczy asfaltowych
Systematyka oznaczenia asfaltów modyfikowanych i wysokomodyfikowanych polimerami produkowanych zgodnie z Normą Europejską EN 14023 została przedstawiona w tabeli 1.
Tablica 1 - Systematyka oznaczania asfaltów modyfikowanych i wysokomodyfikowanych polimerami produkowanych zgodnie z normą europejską EN 14023
| Lepiszcze asfaltowe | Asfalt modyfikowany | Asfalt wysokomodyfikowany |
|---|---|---|
| Dokument odniesienia | PN-EN 14023:2011 | PN-EN 14023:2011 |
| Oznaczenie normowe lepiszcza asfaltowego |
PMB X/Y-Z | PMB X/Y-Z |
| Rodzaj lepiszcza asfaltowego produkowanego przez ORLEN Asfalt |
ORBITON 10/40-65 ORBITON 25/55-60 ORBITON 45/80-55 ORBITON 45/80-65 ORBITON 65/105-60 |
ORBITON 25/55-80 HiMA ORBITON 45/80-80 HiMA ORBITON 65/105-80 HiMA |
| Objaśnienia do oznaczeń: X – dolna granica penetracji w 25°C [0,1 mm] wg EN 1426, Y – górna granica penetracji w 25°C [0,1 mm] wg EN 1426, Z – dolna granica temperatury mięknienia (PiK) [°C] wg EN 1427. PMB – skrót pochodzi od „polymer modified bitumen” (zazwyczaj zastępowany nazwą handlową producenta asfaltu) HiMA – Highly Modified Asphalt (asfalt wysokomodyfikowany) |
||
Krajowy dokument aplikacyjny - wymagania dla asfaltów modyfikowanych oraz wysokomodyfikowanych polimerami w Polsce
Kraje członkowskie CEN opracowują tzw. Dokumenty Aplikacyjne w postaci „Załączników Krajowych” do norm, lub w postaci informacji z ustalonymi wymaganiami zamieszczonymi w odrębnych dokumentach dotyczących materiałów i technologii wykonywania nawierzchni asfaltowych.
Załącznik krajowy NA do normy PN-EN 14023:2011, opublikowany poprawką do normy Ap1:2014-04 z kwietnia 2014 r., to zbiór uzgodnionych właściwości i poziomów wymagań tych właściwości dla sześciu asfaltów modyfikowanych polimerami oraz trzech asfaltów wysokomodyfikowanych polimerami, stosowanych w Polsce. Wymagania podane w załączniku krajowym zostały ustalone przez zespół roboczy Podkomitetu ds. Asfaltów KT 222 PKN.
W tabeli 2 i 3 przedstawiono wymagania dla asfaltów modyfikowanych i wysokomodyfikowanych, przeznaczonych do stosowania w Polsce. Informacje te zebrano na podstawie danych zamieszczonych w Załącznikach Krajowych do normy PN-EN 14023:2011/Ap1:2014-04.
Uwaga, od maja 2020 r. Załącznik Krajowy do normy PN-EN 14023:2011 zostanie znowelizowany.
Tabela 2. Podział na rodzaje i wymagania wobec asfaltów modyfikowanych polimerami w Polsce wg załącznika krajowego NA, tablica NA.2 do normy PN-EN 14023:2011/Ap1:2014-04
| Właściwość | Metoda badania | Jednostka | Rodzaj asfaltu modyfikowanego polimerami | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| PMB 10/40-65 | PMB 25/55-60 | PMB 45/80-55 | PMB 45/80-65 | PMB 65/105-60 | PMB 90/150-45 | ||||||||||
| zakres | klasa | zakres | klasa | zakres | klasa | zakres | klasa | zakres | klasa | zakres | klasa | ||||
| Właściwości podstawowe | Penetracja w 25°C | PN-EN 1426 | 0,1 mm | 10-40 | 2 | 25-55 | 3 | 45-80 | 4 | 45-80 | 4 | 65-105 | 6 | 90-150 | 8 |
| Temperatura mięknienia | PN-EN 1427 | °C | ≥65 | 5 | ≥60 | 6 | ≥55 | 7 | ≥65 | 5 | ≥60 | 6 | ≥45 | 9 | |
| Siła rozciągania metodą z duktylometrem (rozciąganie 50 mm/min) | PN-EN 13589 PN-EN 13703 |
J/cm2 | ≥2 w 10°C |
6 | ≥2 w 10°C |
6 | ≥3 w 5°C |
2 | ≥2 w 10°C |
6 | ≥3 w 5°C |
2 | NR | 0 | |
| Zmiana masy po starzeniu* | PN-EN 12607-1 | % m/m | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | |
| Pozostała penetracja w 25°C po starzeniu | PN-EN 12607-1 PN-EN 1426 |
% | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ≥50 | 5 | |
| Wzrost temperatury mięknienia po starzeniu | PN-EN 12607-1 PN-EN 1427 |
°C | ≤8 | 2 | ≤8 | 2 | ≤8 | 2 | ≤8 | 2 | ≤10 | 3 | ≤10 | 3 | |
| Temperatura zapłonu | EN ISO 2592 | °C | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | |
| Właściwości dodatkowe | Temperatura łamliwości wg Fraassa | PN-EN 12593 | oC | ≤-5 | 3 | ≤-10 | 5 | ≤-15 | 7 | ≤-15 | 7 | ≤-15 | 7 | ≤-18 | 8 |
| Nawrót sprężysty w 25oC | PN-EN 13398 | % | ≥60 | 4 | ≥60 | 4 | ≥70 | 3 | ≥80 | 3 | ≥70 | 3 | ≥50 | 5 | |
| Nawrót sprężysty w 10oC | PN-EN 13398 | % | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | |
| Zakres plastyczności | PN-EN 14023 | oC | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | |
| Spadek temperatury mięknienia po starzeniu | PN-EN 12607-1 PN-EN 1427 |
oC | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | |
| Nawrót sprężysty w 25oC po starzeniu | PN-EN 12607-1 PN-EN 13398 |
% | ≥50 | 4 | ≥50 | 4 | ≥50 | 4 | ≥60 | 3 | ≥60 | 3 | ≥50 | 4 | |
| Nawrót sprężysty w 10oC po starzeniu | PN-EN 12607-1 PN-EN 13398 |
% | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | |
| Stabilność magazynowania – różnica temperatury mięknienia | PN-EN 13399 PN-EN 1427 |
oC | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | |
| Stabilność magazynowania – różnica penetracji | PN-EN 13399 PN-EN 1426 |
0,1 mm | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | NR | 0 | |
| * - zmiana masy może być wartością dodatnią lub ujemną NR – No Requirement (brak wymagań) TBR – To Be Reported (do zadeklarowania) |
|||||||||||||||
Tabela 3. Podział na rodzaje i wymagania wobec asfaltów wysokomodyfikowanych polimerami w Polsce wg załącznika krajowego NA, tablica NA.2 do normy PN-EN 14023:2011/Ap1:2014-04
| Właściwość | Metoda badania | Jednostka | ORBITON 25/55-80 HiMA | ORBITON 45/80-80 HiMA | ORBITON 65/105-80 HiMA | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| wymaganie NA.2 2014 | klasa | wymaganie NA.2 2014 | klasa | wymaganie NA.2 2014 | klasa | ||||
| Penetracja w 25°C | EN 1426 | 0,1 mm | od 25 do 55 | 3 | od 45 do 80 | 4 | od 65 do 105 | 3 | |
| Temperatura mięknienia | EN 1427 | °C | ≥80 | 2 | ≥80 | 2 | ≥80 | 2 | |
| Kohezja | Siła rozciągania metoda z duktylometrem (rozciąganie 50 mm/min) | EN 13589 EN 13703 | J/cm2 | TBR (w 15°C) | - | TBR (w 10°C) | - | TBR (w 10°C) | - |
| Odporność na starzenie | Zmiana masy | EN 12607-1 | % | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 | ≤0,5 | 3 |
| Pozostała penetracja | % | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ≥60 | 7 | ||
| Wzrost temperatury mięknienia | °C | ≤8 | 2 | ≤8 | 2 | ≤8 | 2 | ||
| Temperatura zapłonu | EN ISO 2592 | °C | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | ≥235 | 3 | |
| Temperatura łamliwości | EN 12593 | °C | ≤-15 | 7 | ≤-18 | 8 | ≤-18 | 8 | |
| Nawrót sprężysty | w 25°C | EN 13398 | % | ≥80 | 2 | ≥80 | 2 | ≥80 | 2 |
| w 10°C | EN 13398 | % | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | |
| Spadek temperatury mięknienia po badaniu wg EN 12607-1 | EN 1427 | °C | TBR | 1 | TBR | 1 | TBR | 1 | |
| Nawrót sprężysty w 25°C po badaniu wg EN 12607-1 | EN 13398 | % | ≥60 | 4 | ≥60 | 3 | ≥60 | 2 | |
| Nawrót sprężysty w 10°C po badaniu wg EN 12607-1 | EN 13398 | % | NR | 0 | TBR | 1 | TBR | 1 | |
| Stabilność magazynowania (3 dni) Różnica temperatury mięknienia | EN 13399 EN 1427 | °C | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | ≤5 | 2 | |
| * - zmiana masy może być wartością dodatnią lub ujemną NR – No Requirement (brak wymagań) TBR – To Be Reported (do zadeklarowania) | |||||||||
Ocena zgodności
Ocena zgodności
Zgodność właściwości asfaltów modyfikowanych i wysokomodyfikowanych z wymaganiami normy PN-EN 14023 - czyli z podanymi w niej wartościami (łącznie z klasami) powinna być wykazana poprzez:
- wstępne badanie typu,
- zakładową kontrolę produkcji (ZKP).
Norma wymaga, aby producent wdrożył, udokumentował i utrzymywał zakładową kontrolę produkcji. System ZKP powinien składać się z procedur, regularnych inspekcji i badań, a wyniki powinny być wykorzystane do oceny jakości gotowego wyrobu. W tym rozdziale normy zawarte są wymagania odnośnie sprawdzania i konserwacji wyposażenia i urządzeń produkcyjnych. Podane zostały także sposoby kontroli właściwości, a mianowicie:
- wszystkie właściwości, zgodnie z postanowieniem dotyczącym badań typu, powinny zostać poddane badaniom co najmniej raz w roku;
- bieżąca kontrola jakości wyrobu powinna obejmować sprawdzenie rodzaju, częstość kontroli powinna być udokumentowana i powinna zapewniać, że właściwości nie zmieniły się znacząco od określonych we wstępnych badaniach typu.
Asfalty modyfikowane i wysokomodyfikowane przeznaczone do budowy dróg, lotnisk i innych powierzchni przenoszących ruch kołowy są objęte systemem oceny zgodności „2+”, w którym wymagane jest, aby producent posiadał wdrożony system Zakładowej Kontroli Produkcji potwierdzony Certyfikatem ZKP, wystawionym przez jednostkę notyfikowaną.
Normowy Załącznik ZA zawiera ponadto procedurę oceny zgodności asfaltów modyfikowanych, podział zadań pomiędzy producenta i jednostkę notyfikowaną, rozdział dotyczący certyfikatu i deklaracji właściwości użytkowych oraz oznakowania CE i etykietowania.
Na rysunku 2. przedstawiono przykład informacji towarzyszącej oznakowaniu CE asfaltu modyfikowanego ORBITON 45/80-55 produkcji ORLEN Asfalt z 2019 roku.
Normowy Załącznik ZA zawiera ponadto procedurę oceny zgodności asfaltów modyfikowanych, podział zadań pomiędzy producenta i jednostkę notyfikowaną, rozdział dotyczący certyfikatu i deklaracji właściwości użytkowych oraz oznakowania CE i etykietowania.
Na rysunku 2. przedstawiono przykład informacji towarzyszącej oznakowaniu CE asfaltu modyfikowanego ORBITON 45/80-55 produkcji ORLEN Asfalt z 2019 roku.